اف-۱۴ تامکت هواپیمای جنگنده دو موتوره، مافوق صوتی، دو سرنشین و مجهز به سیستم بال متحرک است. این هواپیما از ۱۹۷۴ تا ۲۰۰۶ در نیروی دریایی ایالات متحده به عنوان جنگنده برتری هوایی دریایی، جنگنده رهگیری دفاعی و سکوی شناسایی تاکتیکی خدمت کرده است.
این هواپیما بعد از اینکه مجهز به سیستم هدف گیری مادون قرمز در شب (LANTIRN) و سیستم پرواز سطح پائین گردید حملات موشکی دقیقتری را انجام داد.
اف-۱۴ تامکت در سال ۱۹۷۲ به عنوان جایگزین هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ به خدمت نیروی دریایی ایالات متحده در آمد. و بعدها که آمریکا با حکومت محمدرضاشاه ایران رابطه خوبی داشت در سال ۱۹۷۶ به ایران صادر شد. این هواپیما محصول شرکت گرومن است که برای نیروی دریایی آمریکا ساخته شده. هواپیمای اف-۱۴ تامکت در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۶ در نیروی دریایی آمریکا بازنشسته شد.
پیدایش
طرح تولید اف-۱۴ هنگامی مطرح شد که برنامه تولید اف-۱۱۱بی به علت پاره‌ای مشکلات با شکست مواجه شد. لذا طراحی این هواپیما به دست گرومن آغاز شد. آنچه که مورد نیاز نیروی دریایی ایالات متحده بود، داشتن هواپیمای جنگی چابکی بود که که بتواند بمب‌افکن‌های شوروی را قبل از اینکه ناوهای جنگی ایالات متحده را مورد هدف موشکی قراردهد، رهگیری کند. همچنین نیروی دریایی هواپیمایی می خواست که دارای خصوصیات برتری منحصر به فرد باشد. نیروی دریایی به شدت مخالف جنگنده تاکتیکی آزمایشی (تی‌اف‌ایکس) بود؛ چون باعث به وجود آمدن هواپیمای جنگنده سطح پائینی می‌شد و نیروی دریایی می‌ترسید که تن دادن به چنین طرحی باعث ناتوانی طرح جنگنده شود. اما نیروی دریایی تن به طرحی داد که وزیر دفاع ایالات متحده رابرت مک نامارا آن را راه حل مشترکی برای داشتن هواپیمای سازمانی نظامی با هزینه کمتر نامید. در آن زمان مدل‌های اولیه هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲، در نیروی دریایی و سپاه دریایی و بعداً هم در نیروی هوایی ایالات متحده استفاده می‌شد. در این هنگام فرمانده نیروی دریایی توماس کانلی طرح ساخت مدل متفاوتی از هواپیمای اف-۱۱۱ ای را برای پرواز به عهده گرفت؛ و دریافت که این هواپیما مشکل در پرواز در سرعت مافوق صوت دارد و توانایی به زمین نشستن آن ضعیف است. او بعداً در درگنگره تصریح کرد که با این وضع نگران وضعیت نیروی دریایی است. در مه سال ۱۹۶۸ گنگره هزینه گذاری بر روی اف-۱۱۱ بی را قطع کرد تا اینکه نیروی دریایی چاره‌ای به وضعیت موجود پیدا کند.
طرح موفق گرومن در اف-۱۴ این بود که دوباره از موتورهای تی‌اف۳۰ در هواپیمای اف-۱۱۱بی بر خلاف طرح نیروی دریایی برای استفاده از موتورهای اف۴۰۱پی‌دابلیو-۴۰۰ که شرکت پرت و ویتنی برای نیروی دریایی ساخته بود، استفاده کرد. اگرچه این هواپیما از اف-۱1۱ بی سبکتر بود، ولی بزرگترین و سنگینترین هواپیمایی ناو جنگی بود که از روی ناو پرواز می‌کرد. ابعاد بزرگ هواپیما به خاطر رادار بزرگ ای‌ان/ای‌دابلیوجی-۹، موشک ایم-۵۴ فینیکس، و یک باک داخلی بزرگ ۷۳۰۰ کیلویی از هواپیمای اف-۱۱۱بی بود.
اف-۱۴ در حال شلیک موشک فونیکس
بهسازی‌ها و تغییرات
با گذشت زمان، مدل‌های اولیه تمام موشکهای این هواپیما با موشکهای پیشرفته‌تر جایگزین شدند که تجهیزات الکترونیکی مستحکم‌تر که امکان اعتماد بهتر به عملکرد هواپیما را ممکن می‌کرد، سامانه بهتر ای‌سی‌سی‌ام، و فضای بیشتر برای موتور هواپیما را داشتند. در اولین جایگزینی‌ها موشک هوا به هوا با رادار فعال فینیکس، موشک هوا به هوای آشیانه‌یاب راداری نیمه‌فعال اسپارو، و موشک هوا به هوای حرارت یاب سایدوایندر در مدل‌های دهه ۱۹۸۰ اعمال شدند.
طرح سامانه اکتشافی تاکتیکی هوابرد یا (TARPS) در دهه ۱۹۷۰ برای اف-۱۴ تامکت انجام شد. سامانه اکتشافی (TARPS) در زیر بدنه اصلی استوانه‌ای هواپیما نصب می‌شد و رابط‌های مخصوص خود را هم با خود داشت. حدود ۶۵ اف-۱۴ مدل ای و تمام اف-۱۴های دی برای حمل این سامانه بهسازی شدند. این سامانه در وهله اول توسط آرآی‌او در صندلی عقب که یک نمایشگر پیچیده TARPS برای مشاهده آمار دریافتی اطلاعاتی را به همراه داشت، کنترل می‌شد. سامانه‌های اکتشافی تاکتیکی هوابرد در سال ۱۹۸۰ معرفی شدند. در سال ۱۹۹۶ سامانه‌های TARPS با دوربین‌های دیجیتالی (TARPS-DI) بهسازی شدند. دوربین‌های دیجیتالی یکبار دیگر هم در اوایل سال ۱۹۹۸ بهسازی شدند که سامانه TARPS-CD را هم با خود داشتند.
درسال ۱۹۸۷ برخی از اف-۱۴های مدل ای با موتور جنرال الکتریک اف۱۱۰ بهسازی شدند. این تامکت‌ها تامکت‌های دوباره طراحی شدهٔ اف-۱۴ ای+ بودند که بعدها در سال ۱۹۹۱ به اف-۱۴ بی تغییر یافتند. هواپیماهای مدل دی هم در همین دوره گسترش یافتند که موتورهای جنرال الکتریک اف۱۱۰ را با تجهیزات دیجیتالی هوانوردی جدیدتر مانند کابین خلبان شیشه‌ای با خود داشتند.
یک فروند اف-۱۴ ای متعلق به نیروی هوایی ایران در اختیار نیروی هوایی آمریکا
اضافه کردن قابلیت تهاجم زمینی
طراحی
بدلیل هزینه بالای طراحی این سوپر جنگنده در آن زمان، شرکت گرومن مجبور شد پروژه طراحی تامکت را به‌طور مشترک با نیروی دریایی آمریکا ادامه دهد.
کابین خلبان اف-۱۴ تامکت دو جایگاه سرنشین در طول هم دارد. خلبان و افسر مسئول رادار رهگیری (آرآی‌او) روی صندلی پرتاب به بیرون مارتین-بیکر جی‌آریو-۷ای که با راکت حرکت می‌کند و از سطح زمین و با سرعت صفر ۴۵۰ گره به بالا پرتاب می‌شود، می‌نشینند. آنها در کاناپی هواپیما مجهز به ۴ آینه، دید ۳۶۰ درجه به بیرون دارند که یکی از این کاناپی‌ها برای افسر مسئول رادار رهگیری و دیگری برای خلبان است. کاناپی اف-۱۴ کاناپی سنتی است که دارای سه قسمت است. اما ساختار کلی آن بزرگ است و دید خوبی را از آن می‌توان داشت. خدمه هواپیما از کنترلگرها و دستگاه قدیمی و کلاسیک این هواپیما که ساختار چند گونه آنالوگ و دیجیتالی دارند، استفاده می‌کنند. کنترل هواپیما فقط به عهده خلبان است. تاکنون هیچ گونه سامانه کنترل دو نفری برای اف-۱۴ ساخته نشده است. کنترل‌گرهای اصلی اف-۱۴ یک نمایشگر سربالا است که توسط شرکت کایزر ساخته شده است و دو نمایشگر وی‌اس‌آی و اچ‌اس‌آی هستند که اطلاعات مربوط به سرعت، جستجو ، و سایر اطلاعات را می‌دهند. اف-۱۴ای و اف-۱۴بی مثل هواپیماهای اف-۱۶ و اف-۱۸ نمایشگر چندکاره ندارند.
اف-۱۴ تامکت دماغه بزرگی دارد و این به خاطر آن است که هواپیما نه تنها دو سرنشین دارد، بلکه تعداد زیادی از سامانه‌های هوانوردی را هم دارد. ای‌سی‌ام (ECM) و قسمت جستجوگر خیلی فراگیر و بزرگ هستند. قسمت اصلی رادار هاگز ای‌دابلوجی-۹ ایکس-باند است که در مدل‌های ابتدایی سامانه دیجیتالی ۵۴۰۰ بایتی سبکی با حافظه دسترسی تصادفی ۳۲ کیلوبایتی را به همراه داشت. دیش آنتن، دیش عریض ۹۱ سانتیمتری مسطح است که ۱۰ کیلووات برق مصرف می‌کند و آنتن‌های پیچیده آی‌اف‌اف (IFF) دارد. چندین دستگاه جستجوگر و ردگیری دیگر نظیر ردگیری به هنگام جستجو، حرکت دادن به هنگام جستجو، تعقیب تک هدف پالس دوپلر (PDSTT)، و دستگاه تعقیب (JAT) نیز وجود دارند. این هواپیما قادر است ۲۴ هدف هوایی را به طور هم‌زمان رهگیری نموده و در آن واحد به سمت ۶ هدف در حالت ردگیری به هنگام جستجو تا حدود ۱۰۰ کیلومتر موشک شلیک کند. در حالت فقط-پالس (STT) برد حدود ۱۵۰ کیلومتر است. حداکثر برد جستجوگری فراتر از ۱۹۰ کیلومتر است، که حتی روی جنگنده‌ای دیگر در ۱۲۰ الی ۱۴۰ کیلومتری هم می‌توان قفل راداری انجام داد. موشکهای کروز هم می‌توانند هدف این هواپیما با رادار ای‌دابلیوجی-۹ قرار بگیرند. چون این رادار در حالت دوپلر-پالس روی اهداف کوچک در ارتفاعات پائین هم قفل می‌کند و آنها را تعقیب می‌کند. دیش آنتن رادار در دماغه هواپیما قرار گرفته است و بیشتر سامانه‌های هوانوردی رادار درست در قسمت پشت دماغه نزدیک جایگاه خلبان جاسازی شده‌اند. سامانه‌های هوانوردی دیگر نیز (نظیر آی‌اف‌اف، رادیوهای برقراری ارتباط، ابزارهای جهت یاب و غیره) در نزدیکی جایگاه افسر رادار رهگیری قرار گرفته‌اند و بیشتر باسامانه‌های نمایشگر رادار ای‌ان‌دابلیوجی-۹ ترکیب شده‌اند.
هواپیماهای تامکت همچنین سامانه سیگنال‌های الکترونیکی مقابله، سامانه‌های اخطارگر رادار(RWR)، پخش کننده‌های خاشه/شعله در قسمت دم هواپیما، هماهنگ کننده آمار بین جنگنده‌ها، و سامانه دقیق ناوبری اینرسی نیز دارند. هماهنگی‌های اولیه در کامپیوتر ناوبری برنامه ریزی می‌شود و یک گردش نما در سیستم تمام حرکات هواپیما را زیر نظر دارد. این حرکات هواپیما به کامپیوتر ناوبری فرستاده می‌شود، و فاصله و جهت جت از اولین جای حرکتش محاسبه می‌گردد.
این قابلیت در کنار موشک بسیار قوی و دقیق ایم-۵۴ فینیکس، اف-۱۴ ای را به نوعی منحصر به فرد نموده‌است به طوری که در آمریکا به نام Top Gun یا سلاح برتر شناخته می‌شود.
تاریخچه عملیاتی
تاریخچه هواپیمای اف-۱۴ تامکت در آمریکا
نیروی هوایی آمریکا استفاده از این جنگنده را رسما در سپتامبر سال ۲۰۰۶ و در فرودگاه نیروی هوایی اوشنا متوقف کرد.[۳] آمریکا در سال ۲۰۰۷ اعلام کرد که کلیهٔ قطعات ذخیره و یدک این جنگنده را علیرغم اینکه ممکن است سر از ایران در بیاورند خواهند فروخت.
آمریکا جنگنده اف/ای-۱۸ئی/اف سوپر هورنت را جایگزین مناسبی برای این جنگنده دانست.
تاریخچه هواپیمای اف-۱۴ تامکت در ایران
پس از ایالات متحده آمریکا، ایران تنها کشوری است که دارای این نوع جنگنده است. نیروی هوایی شاهنشاهی ایران ۸۰ فروند از این هواپیما سفارش داد که ۷۹ فروند آن به ایران تحویل داده شد و هواپیمای آخر به دلیل قطع رابطه ایران و آمریکا و تحریم تسلیحاتی ایران به نیروی دریایی آمریکا داده شد. در حال حاضر این جنگنده تنها در ایران درحال سرویس دهی می‌باشد. از مشکلات اف-۱۴ تامکت این است که سرویس دهی و عملیاتی کردن آن بسیار مشکل است بطوری که گاهی اوقات نیروی دریایی آمریکا از نگهداری آن عاجز بود. جنگنده اف-۱۴ هنوز در نیروی هوایی ایران به‌کار می‌رود و جزء جنگنده‌هایی است که در طول جنگ ایران و عراق بسیار توسط ایران استفاده می‌شد. به همین دلیل تعدادی از این جنگنده‌ها یا نابود شده‌اند یا عملاً غیر قابل استفاده‌اند. اما «واحد مهندسی نیروی هوایی ایران» با بهسازی قطعات آن توانسته این هواپیما را تا حدودی به روز نگه دارد. تامکت‌های ایران از نوع اولیه است و با تامکت‌های آمریکایی تفاوتی ندارد. تعدادی از این جنگنده‌ها در پایگاه هوایی خاتمی در نزدیکی اصفهان نگهداری می‌شود. تخمین زده می‌شود که ایران ۴۴ فروند اف-۱۴ دارد که ۱۳ فروند آنها عملیاتی هستند (۲۰۰۹).
مدل‌های مختلف اف-۱۴ تامکت
اف-۱۴ ای
اف ۱۴ تامکت ای نسخه اولیه دو سرنشینه و طراحی‌شده برای تمام وضعیت‌های آب و هوایی می‌باشد که برای نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا ساخته شده بود. و بعد با تغیراتی دقت ان برای به‌کارگیری مهمات افزایش یافت. نیروی دریایی آمریکا ۴۷۸ فروند از این جنگنده را دریافت کرد و ۷۹ فروند از این جنگنده به ایران تحویل داده شد. ۱۲ فروند اولیه ان آزمایشی بود. ۱۰۲ فروند پایانی آن با موتور TF30-P-414A بهبود یافت.
هشتادمین اف-۱۴ ساخته شده برای ایران به دلیل قطع روابط ایران و آمریکا و تحریم تسلیحاتی ایران به نیروی دریایی آمریکا تحویل داده شد.
در مجموع ۵۵۷ تام کت ای توسط گرومن ساخته شد که ۴۸ فروند از آن به اف-۱۴ بی و ۱۸ فروند از آن به اف-۱۴ دی ارتقاء یافتند.
اف-۱۴ بی
در مجموع ۳۸ فروند اف-۱۴ بی توسط گرومن ساخته شد.
اف-۱۴ سی
اف-۱۴ سی پروژه تحقیقاتی از جنگنده اف-۱۴ بی بوده که هیچگاه به تولید عملیاتی منجر نشد.
اف-۱۴ دی
در مجموع ۳۷ فروند اف-۱۴ دی توسط گرومن ساخته شد.
اف-۱۴ یک موشک ایم-۷ اسپارو را شلیک می‌کند
کشورهای به کار گیرنده
کاربر فعلی:
ایران در اسکادرانهای نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (اف-۱۴ای):
اسکادران جنگنده تاکتیکی ۷۲ : ۱۹۷۶ تا کنون
اسکادران جنگنده تاکتیکی ۷۳ : ۱۹۷۷ تا کنون
اسکادران جنگنده تاکتیکی ۸۱ : ۱۹۷۷ تا کنون
اسکادران جنگنده تاکتیکی ۸۲ : ۱۹۷۸ تا کنون
اسکادران جنگنده تاکتیکی ۸۳ : هواپیماهای سابق اسکادران ۷۳
کاربر سابق:
ایالات متحده
خلبانان در ايران
سر تيپ خلبان جواد شكراني فر
شهید عباس بابائی
شهید سید هاشم آل آقا
شهید جعفر مردانی
سرتیپ خلبان فضل الله جاویدنیا
سرتیپ خلبان اسدالله عادلی
سرتیپ خلبان فریدون علی‌مازندرانی
سرتیپ خلبان رضا نظام‌آبادی
مرحوم خلبان محسن محنتی
مرحوم خلبان جلیل زندی
سرتیپ خلبان عطایی
سرتیپ خلبان حسین فرخی
سرتیپ خلبان رضا افغانطلوعی
سرتیپ خلبان حسن هرندی
سرتیپ خلبان غلام هاشم‌پور
سرتیپ خلبان شهرام رستمی
مشخصات
مشخصات عمومی
خدمه: ۲ خلبان و افسر رهگیری هوایی
طول: ۶۲ فیت و ۹ اینچ (19.1 m)
پهنای بال:
باز شده: ۶۴ فیت (۱۹/۵۵ متر)
جمع شده: ۳۸ فیت (11.58 m)
ارتفاع: ۱۶ فیت (4.88 m)
بال: مساحت ۵۶۵ فیت مربع (54.5 m²)
ماهیواره: NACA 64A209.65 mod root, 64A208.91 mod tip
وزن خالی: ۴۳۷۳۵ پوند (19,838 kg)
وزن بارگیری: ۶۱۰۰۰ پوند (27,700 kg)
بیشینه وزن برخاست: ۷۴۳۵۰ پوند (33,720 kg)
پیشرانه: ۲× جنرال الکتریک یی-۱۱۰ جی‌ای-۴۰۰ توربوفن با پس‌سوز
نیرو ی خشک: ۱۳۸۱۰ پوند (61.4 kN) هرکدام
نیرو با پس سوز ۲۷۸۰۰ پوند (124.7 kN) هرکدام
عملکرد
سرعت بیشینه: ۲/۳۴ ماخ (1,544 mph, 2,485 km/h) at high altitude
شعاع عملیاتی: ۵۰۰ ناتیکال مایل (575 mi, 926 km)
برد ترابری: ۱۶۰۰ ناتیکال مایل (1,840 mi, 2,960 km)
سقف پروازی: ۵۰۰۰۰ فیت (15,200 m)
نرخ اوج‌گیری: >۴۵۰۰۰ فیت بر دقیقه (229 m/s)
بارگیری بال: ۱۱۳/۴ پوند بر فیت مربع (553.9 kg/m²)
نسبت نیرو به وزن: ۰/۹۱
جنگ‌افزار
توپها: ۱× توپ گاتلینگ ام-۶۱ (۲۰ میلیمتری) با ۶۷۵ گلوله
جایگاه‌ها: دارای ۱۰ جایگاه، ۶×زیر بدنه، ۲ تا ناسل، ۲×محل اتصال بالها.
موشکها:
موشکهای هوا به هوای: آیم-۱۲۰ آمرام ،آیم-۹ سایدویندر ،آیم-۷ اسپارو ،آیم-۵۴ فینیکس ،موشک سجیل - تغییر یافته موشک هاوک جهت استفاده هوا به هوا در اف14
ترکیب بارگیری:
۶×آیم-۵۴، ۲×آیم-۹
۲×آیم-۹+۲×آیم-۵۴+۳×آیم-۷ (ترکیب معمول)
۲×آیم-۹+۴×آیم-۵۴+۲×آیم-۷
۲×آیم-۹+۶×آیم-۷
۴×آیم-۹+۴×آیم-۵۴
۴×آیم-۹+۴×آیم-۷
۴×آیم-۹+۴×آیم-۱۲۰
۲×آیم-۹+۶×آیم-۱۲۰
بمبها:
جدام (JDAM) مهمات دقیق زن
بمبهای هدایت لیزری پیووی
بمبهای ام‌کا-۸۰ غیر هدایت شونده
سی‌بی‌یو-۱۰۰ بمب خوشه‌ای (ام‌کا ۲۰ راکی-۲)
متفرقه:
پاد هدف‌گیری لانتیرن
۲×تانک سوخت قابل رهاسازی ۲۶۷ گالونی
تجهیزات پروازی
رادار ای‌ان/آدبلیوجی-۹ هیوز
AN/ASN-130 INS, IRST, TC
S