چگونگي انتقال ثروت «نوبل» از«فرانسه» به «سوئد»

وصیت نامه نوبل

 در واقع، ثروت و وصيت‌نامه‌ي «آلفرد نوبل»، زمينه‌ساز جايزه‌ي نوبل شده است. او پس از مرگ خود، بيش از 31 ميليون کرون پول همراه با وصيت‌نامه‌اي به جاي گذاشت که آن را به تنهايي و بدون کمک کسي نوشته بود. دارايي «نوبل»، در زمان زندگي وي، ثروت کلاني به حساب مي‌آمد.
وصيت‌نامه‌ي «نوبل» همچون ديگر ويژگيهاي او، تا حدي اسرارآميز و مبهم به نظر مي‌رسيد. در آغاز چنين احساس شد که ثروت تقسيم نشده و دست نخورده‌ي او، نيز از نظر بهره‌برداري،  اشکال زيادي دربر خواهدداشت.

املاک و دارايي «نوبل»، نخست در فرانسه بود. اما هر چه زودتر مي‌بايست به سوئد منتقل مي‌گرديد تا مشخصات وصيت‌نامه در مورد تاسيس بنياد «نوبل» و توزيع جوايز، صورت عملي به خود بگيرد. البته در آغاز کار، مهم اين بود که به جهانيان شناسانده شود که «آلفرد نوبل» شخصيتي سوئدي بوده و نام او در دفاتر ثبت احوال سوئد ثبت شده است.

وضع به گونه‌اي، حساس و آسيب‌پذير بود. يکي از دلائل اين آسيب‌پذيري آن بود که شخص وقف‌کننده‌ي پول، آدرس ثابتي در «سوئد» نداشت. زيرا او از سن 9 سالگي، در کشورهاي ديگر به سر برده بود. به همين دليل پس از مرگش، يک هيأت سوئدي، مسئله را بررسي و دنبال کرد و توانست ثابت کند که «آلفرد نوبل»، محل سکونتي در «بوفورش» داشته‌است.

دادگاه شهر «کارلستاد»، موسسه‌اي بود که براي اين کار درنظر گرفته شده بود تا بتواند از منافع «سوئد» و سوئديها حمايت کند. نتيجه‌ي کار آن شد که توانستند ثروت «نوبل» را بدون هيچ مشکلي به سوئد انتقال دهند. اين کار به شکلي انجام گرفت که مشکل ويژه‌اي پديد نياورد. کساني که عامل اين انتقال بودند، اعتقاد داشتند که خطر اين مسئله وجود دارد که قسمتي از اين ثروت هنگفت، در فرانسه، شامل ماليات گردد. آنها مي‌خواستند که از چنين پيش‌آمدي اجتناب کنند و ثروت را به شکلي به «سوئد» انتقال دهند که کاملا قانوني باشد.

پول‌ها، اسناد و مدارک، با وسايل نقليه‌ي سريع، از صندوق مخفي بانکي در فرانسه، به «سوئد» انتقال داده شد. يک جوان سوئدي به نام «رگنر سولمن»، که همکار «نوبل» در زمان حياتش بود، به عنوان محافظ مسلح، اين محموله را همراهي کرد که نخست آن را به کنسولگري «سوئد» در پاريس انتقال داد و از آن‌جا در بسته‌هاي کوچک به سوئد فرستاده شد. پول‌ها با تمام جزئيات خيال‌انگيز و اسرارآميزشان، راه خود را به محل واقعي خويش پيدا کردند.

بنياد «نوبل» در «سوئد» و «جايزه‌ي نوبل»

پس از انتقال ثروت و دارايي «آلفرد نوبل» به «سوئد»، بنيادي با نام «بنياد نوبل» تشکيل گرديد. اين بنياد موظف گرديد که وصيت «نوبل» را عملي سازد. بنياد مورد اشاره، مسئوليت امور اجرايي به کار انداختن ثروت او، اداره‌ي امور مربوط به کارهاي عملي و اداري و ارزشيابي امور وتقسيم جوايز را به عهده دارد. در اين ميانه، يک هيئت مديره، اين بنياد را اداره مي‌کند که مدير آن از سوي دولت انتخاب مي‌شود.

 بقيه‌ي اعضاي اين هيئت از سوي موسسات تقسيم جوايز، انتخاب مي‌شوند. بنياد «نوبل»، سامانگر  ميهماني و جشني است که هر ساله به مناسبت تقسيم جوايز، برگزار مي‌گردد. بنياد مزبور، کتابي چاپ مي‌کند به نام «جايزه‌ي نوبل»، که دربردارنده‌ي شرح حال و سخنرانيهاي افرادي است که موفق به دريافت جايزه‌ي نوبل مي‌گردند. هر سال، پنج جايزه داده مي‌شود که اين رشته‌ها را در بر مي‌گيرد: جايزه‌ي صلح، ادبيات، فيزيک، شيمي و پزشکي.

 جايزه دهندگان عبارتند از:
1- فرهنگستان علوم سوئد
2- موسسه‌ي کارولين
3- فرهنگستان سوئد
4- کميته‌ي صلح نوبل در نروژ      

شيرين عبادی (برنده جايزه صلح)

جايزه‌ي نوبل مي‌تواند به دو کار تعلق گيرد و يا به طور مشترک به دو يا سه نفر که کار مشترکي را انجام داده‌اند، داده شود. يک موسسه و يا اتحاديه نيز مي‌تواند جايزه‌ي صلح نوبل را به خود اختصاص دهد. مبلغ جايزه، سال به سال تغيير مي‌کند و بستگي مستقيم به سود ساليانه‌ي بنياد‌ها دارد.

کساني شايستگي دارند نامزدهاي جايزه‌ي نوبل را به اين موسسات معرفي کنند که خود مستقيما سالانه از سوي اين بنيادها دعوت شوند و پيشنهادهايي را به آنها ارائه دهند. تنها اشخاص حقيقي داراي حق پيشنهاد هستند و نه فرهنگستانها يا شرکتها.

موسسات تقسيم‌کننده‌ي جوايز، کاملا مستقل هستند. آنها اجازه نمي‌دهند که از پيش و از سوي کسي، خارج از موسسه، تحت تاثير قرار گيرند. لازم نيست که تصميم جايزه‌دهندگان، از سوي دولت يا سازماني تاييد گردد. در اين زمينه، نه دولت حق دخالت دارد و نه شخصي به عنوان نماينده‌ي دولت.

 دهندگان جوايز، کميته‌هايي ايجاد مي‌کنند تا در مورد نامزدهاي جايزه‌ي نوبل، تحقيقاتي را آغاز کنند. اين کميته‌ها، مسئوليت تحقيق، تهيه‌ي جواب و سرانجام تصميم‌گيري در مورد شخص نامزد جايزه را به عهده دارند. موسسه‌ي نوبل نيز در اين زمينه وظيفه‌ي ‌مشابهي دارد. هر چند خود به کارهاي پژوهشي نيز مي‌پردازد.

 تقسم جوايز

 تقسم جوايز، در «استکهلم» و «اسلو»، روز دهم دسامبر، سالروز مرگ «نوبل» انجام مي‌گيرد. اين روز، روز بزرگي براي بنياد نوبل و نيز يکي از روزهايي است که مراسم ملي در آنجا انجام مي‌گيرد.

جايزه‌ي نوبل، از طرف پادشاه سوئد، به افراد مورد نظر، در مراسم ويژه‌اي در سالن کنسرت «استکهلم» داده مي‌شود. در نروژ، مدير عامل کميته‌ي نوبل، جايزه‌ي صلح را در سالن دانشگاه «اسلو»، به فرد برنده‌ي جايزه اهدا مي‌‌کند. برنده‌ي جايزه، به جز پول، يک ديپلم و يک مدال طلا دريافت مي‌کند. اگر جايزه‌ي نوبل نتواند در آن سال تقسيم گردد، مبلغ مورد نظر به سال بعد اختصاص خواهد يافت.

مراسم دریافت جايزه از پادشاه سوئد

تقسم جوايز نوبل، چند سال، درخلال جنگ جهاني اول و دوم متوقف شد. فرهنگستان سوئد در مورد تقسيم جايزه‌ي ادبيات نوبل، خود تصميم مي‌گيرد. اين فرهنگستان در سال 1786، از سوي پادشاه «سوئد»، «گوستاو سوم»، پايه‌گذاري شد و وظيفه‌اش آن بود و هست که ادبيات داستاني، هنر شعر، دانشهاي ادبي، زباني، پالايش زبان و پژوهش زباني را حمايت کند.

فرهنگستان سوئد به توزيع جايزه‌ي نوبل و پرداخت کمک‌هزينه به افراد، مجلات و طرحهاي مربوط به روزنامه‌نگاري و مواردي از اين قبيل نيز مي‌پردازد. فرهنگستان اين کشور، هرساله سعي مي‌کندمبلغ ويژه‌اي را که برابر است با سه جايزه‌ي نوبل در هرسال، به عنوان هزينه‌ي کار واژه‌نامه‌ي فرهنگستان مورد نظراختصاص دهد. اين هزينه از طريق پول اهداکنندگان و از راه درآمدي که امتيازات فرهنگستان براي انتشار روزنامه‌ي داخلي دارد، تامين مي‌شود.

 فرهنگستان سوئد، از 18 عضو تشکيل مي‌شود که براي تمام عمر، و توسط خود فرهنگستان، انتخاب مي‌گردند. يکي از اين اعضا، رئيس فرهنگستان است که مي‌تواند تا سن هفتاد سالگي در پست خود باقي بماند. براي هر شش ماه، يک مديرعامل و يک معاون مديرعامل، در نظر گرفته مي‌شود. تمام کساني که در مديريت فرهنگستان قرار دارند، عضو آن نيز هستند. اين بنياد در 9 ماه از سال، هر پنجشنبه، نشستي برگزار مي‌کند.

 در 20 دسامبر که برابر است با تولد پادشاه سوئد، «گوستاو دوم»، در ساختمان بورس در «استکهلم»، يک جشن همگاني و باشکوه برگزار مي‌گردد. در آنجا، اعضاي جديد، در سر جاي خود مستقر مي‌شوند و در سخنرانيهاي خود، از اعضاي سابق فرهنگستان قدرداني به‌عمل مي‌آورند.

 فرهنگستان سوئد، زير نظر هيچ مقام و دستگاه دولتي قرار ندارد. حدود نيمي از اعضاي آن، نويسنده و اديب هستند و بقيه پشتيبان و نگهدارنده‌ي ادبيات و آشنا بدان. در آغاز کار، در بين افراد فرهنگستان همخواني کامل در مورد توزيع جايزه در بخش ادبيات، وجود نداشت و آنها به اين مسئله آگاه بودند که در اين راه به دشواريها و انتقادهاي زيادي در مورد تصميم و انتخاب برنده‌ي جايزه، برخواهند خورد.

 اين بنياد، در ساختمان بورس، نزديک کاخ سلطنتي، در «استکهلم»، دفتر پذيرش و سالن‌هاي بزرگِ نشست دارد. محل مزبور، از ديرباز، يعني قرن 18، به برگزاري چنين نشست‌هايي اختصاص داشته‌است. در همان ساختمان، کتابخانه‌ي معروف «نوبل» نيز وجود دارد.

خانواده سلطنتی سوئد

 فرهنگستان زبان، همچون ديگر موسسات توزيع جوايز،  از يک کميتهشش  نفره تشکیل شده  که 5 نفر از آن ها  عضو دايم و يک نفرعضو جانشين است که از محدوده‌ي خود فرهنگستان، انتخاب مي‌گردند.

 کميته‌ي نوبل، به کار بررسي آثار ادبي افرادي که به دريافت جايزه‌ي ادبيات نايل مي‌شوند، نظارت مي‌کند و يک فهرست توضيحي نيز از نام کساني که نامزد جايزه هستند، فراهم مي‌آورد. رئيس کتابداران کتابخانه‌ي نوبل، به عنوان منشي کميته، انجام وظيفه مي‌کند. او البته حق راي ندارد و جانشين او  و نيز متخصص امور ادبي موسسه‌ي نوبل، از چنين حقي برخوردار نيستند.

 کميته‌ي نوبل، در ارتباط نزديک با همه‌ي اعضاي فرهنگستان، کار خود را به انجام مي‌رساند. کار کميته‌، بررسي و گزارش آن، به شکل فهرست توضيحي از نويسندگان نامزد جايزه، داراي اهميت بسيار است. اما به هيچ‌روي به معني آن نيست که فرهنگستان را به انتخاب برنده‌ي جايزه‌ي نوبل، مقيد سازد.

 کتابخانه‌ي نوبل، جزو موسسه‌ي نوبل فرهنگستان سوئد است که بزرگترين کتابخانه‌ي شمال اروپا، در زمينه‌ي ادبيات داستاني است. اين کتابخانه با ديگر کتابخانه‌هاي عمومي همکاري دارد بي آنکه هيچگونه کمک‌هزينه‌ي دولتي يا منطقه‌اي دريافت کند. بودجه‌ي کتابخانه‌ي مورد اشاره، از سوي بنياد نوبل و فرهنگستان سوئد تأمين مي‌شود.

***

 چه کساني حق دارند در باره‌ي نامزد جايزه‌ي نوبل، پيشنهاد بدهند؟

کساني که حق دادن پسشنهاد براي نامزدي جايزه‌ي نوبل را دارند، عبارتند از:

1- اعضاي فرهنگستان و موسسات مشابه آن
2- استادان رشته‌ي ادبيات و زبان
3- کساني که قبلا برنده‌ي جايزه‌ي نوبل ادبيات شده‌اند.

 اينان مي‌توانند افراد دلخواه خود را به عنوان نامزد جايزه‌ي نوبل، پيشنهاد کنند. در اين ميان، کساني که مسئول کانونهاي نويسندگان هستند و توانايي آن را دارند که به شکل گسترده، ادبيات داستاني کشور خود را نمايندگي کنند نيز از اين حق پيشنهاد برخوردارند.

پيشنهاد‌هاي کتبي، مي‌بايست پيش از پايان ماه ژانويه، در اختيار فرهنگستان سوئد و يا کميته‌ي نوبلِ آن قرار گيرد. اين پيشنهادات بايد انگيزه و دليل کافي داشته باشند. فردي که قبلا به عنوان نامزد جايزه، پيشنهاد گرديده و برنده نشده است، حق دارد که دوباره پيشنهاد گردد.

 هيچکس نمي‌تواند خود را نامزد جايزه‌ي نوبل سازد. چنين پيشنهادي از سوي فرهنگستان سوئد، نه تنها مورد توجه قرار نمي‌گيرد، بلکه بدون هيچ تفسيري، راهي سطل زباله مي‌گردد.

معمولا کميته‌ي نوبل دعوتنامه‌اي براي  1500 نفر از افرادي که حق پيشنهاد نامزد جايزه‌ را از ميان گروههاي گوناگون پژوهشي، هنري، اجتماعي و ادبي دارند، مي‌فرستد. فرهنگستان سوئد هر ساله حدود  300 تا 400 پيشنهاد دريافت مي‌کند.

 در اين ميان، بسياري نامزدهاي واحدي را پيشنهاد مي‌کنند. گستردگي پيشنهادات چنان است که مي‌تواند دربرگيرنده‌ي 100 تا 150 نام بشود. در ميان افراد پيشنهاد شده، کساني هستند که قبلا نامشان مطرح شده  اما با اين وجود، معمولا دَه تا دوازده نام تازه نيز به فهرست جديد پيشنهادات اضافه مي‌شود. اين که فردي در همان دور اول نامزدي جايزه‌ي نوبل، برنده شود بسيار غير عادي خواهد بود.

 تمام نامزدهايي که در زمان مناسب، از سوي يک شخص يا موسسه‌ي باصلاحيت، پيشنهاد يا مطرح شده‌اند، نامشان در فهرست نامزدي جايزه، از سوي کميته‌ي نوبل مي‌آيد. در اين مرحله، نام هيچ‌کس از فهرست، حذف نمي‌شود. فهرست پيشنهادات، که ممکن است با نامهاي جديد کامل گردد، در دستور کار فرهنگستان قرار مي‌گيرد.

 تمام کساني که نامشان در فهرست آمده، مورد ارزشيابي قرار مي‌گيرند. در مورد نامزدهايي که ممکن است براي گرفتن جايزه مطرح باشند، از سوي کميته‌ي نوبل، بررسيهايي آغاز مي‌گردد. هر مقدار نام کسي بيشتر مطرح باشد، طبعا بررسي در مورد او گسترده‌تر خواهد بود. اگر آثار نويسندگان مورد نظر و يا ترجمه‌هاي آنها در کتابخانه‌ي نوبل موجود نباشد، تهيه مي‌گردد. اگر نويسنده‌ي مورد اشاره به زباني مي‌نويسد که آثارش در دسترس نيست و از آن نيز ترجمه‌اي به عمل نيامده، در آن صورت مي‌توان ترجمه‌اي از کارهايش را فراهم آورد.

 براي بررسي آثار و مطالب پيشنهاد شده، افراد متخصصي در سوئد ويا خارج از آن به کار مشغول مي‌شوند. در آغاز و انجام کار، اعضاي فرهنگستان آن بررسيها را مورد مطالعه قرار مي‌دهند و مکرر، آنها را مي‌خوانند. موقعي که کميته‌ي نوبل، کار يررسي خود را به پايان برساند، فهرستي از  افراد شايسته‌تر براي جايزه‌ي نوبل را در اختيار فرهنگستان مي‌گذارد و خود نيز به يک تقسيم‌بندي ميان پيشنهادات گوناگون دست مي‌زند.

 فرهنگستان به طور طبيعي در هفته‌ي اول ماه اکتبر، براي انتخاب برنده‌ي جايزه، تصميم مي‌گيرد. فرد برنده، از طريق يک راي‌گيري کتبي و در اتاقهاي دربسته، انتخاب مي‌شود. براي اين که انتخاب برنده‌ي جايزه معتبر باشد، بايد دست‌کم، 12 نفر از اعضاي فرهنگستان در راي‌گيري شرکت کنند و نامزد جايزه، بيش از نصف رأي‌ها را به خود اختصاص دهد. به مجرد اين که فرهنگستان تصميم خود را بگيرد، اين خبر به آگاهي عموم مي‌رسد. شخص برنده‌ي جايزه، از طريق تلگرام از اين تصميم آگاه خواهد شد.

 دلايل و انگيزه‌هاي فرهنگستان نيز در ديپلم يا کارنامه‌اي نوشته خواهد شد. اين کارنامه را برنده‌ي جايزه، در روز 10 دسامبر که روز تولد نوبل هم هست، دريافت خواهد کرد. شخص برنده با نزديک‌ترين افراد خانواده‌ي خويش به مراسم توزيع جايزه و جشن آن به «استکهلم»، دعوت خواهد شد. اگر برنده‌ي جايزه، در رابطه با دريافت آن، سخنراني نکند، به جاي آن مي‌تواند نوشته يا مقاله‌اي در اختيار فرهنگستان بگذارد که در کتاب سالانه‌ي نوبل، چاپ گردد.

 وصيت‌نامه‌ي «نوبل»، که قاعدتا سند ارزشمندي براي جايزه‌ي نوبل است، موجب تعبير و تفسيرهاي گوناگون قرار گرفته‌است. در اين که او با اهداي ثروت خود، جهت جايزه‌ي نوبل، در ابعاد فراوان، داراي نيت بسيار خوب و انساني بوده‌است، از سوي هيچکس مورد ترديد نيست. اما با وجود اين، موضوع مورد بحث آن است که او با اين وصيت چه منظوري داشته‌است؟

 محتواي وصيت‌نامه، چيزي است که همه با آن توافق دارند. اما اين که در عمل، جزئيات آن چگونه بايد پياده شود، نظرات مختلفي وجود دارد. از آنجا ‌که جايزه‌ي نوبل، اعتبار فرهنگي برجسته دارد و نيز پول آن مبلغ بسيار قابل ملاحظه‌اي است، توجه انسان را به اهداکننده‌ي آن و نظراتش جلب مي‌کند. همه‌ي جوايز مي‌بايست مطابق با اين بخش از وصيت‌نامه‌ي «آلفرد نوبل» توزيع شود:

«دادن جايزه‌ي نوبل، نبايد مسئله‌ي مليت جايزه بگير را مورد توجه قرار دهد، که آيا مربوط به کشورهاي اسکانديناوي است يا جاي ديگر.» 

 «آلفرد نوبل» در مورد جايزه‌ي نوبل ادبيات، مبهم‌ترين جمله را اظهار داشته‌است:

«جايزه، بايد به کسي داده شود که کارهايش، داراي محتوا و سمت و سوي آرمانگرايانه باشد.»

 تا کنون کسي موفق به دريافت منظور «نوبل»، از واژه‌ي «آرمانگرايانه»، در وصيت‌نامه‌اش نشده‌است. اين اميد نيز نمي‌رود که در آينده بتوان از جوهر واقعي آن سر در آورد.. «آلفرد نوبل»، تنها فردي بود که مي‌توانست اين موضوع را روشن سازد. اما او هرگز اين کار را نکرد.

***

مطالب بیشتر در مورد «آلفرد نوبل»، در همین سایت

زندگي «آلفرد نوبل» و جايزه‌هاي او